Kể chuyện bằng dữ liệu đang trở thành kỹ năng không thể thiếu trong thời đại số, nhưng không phải ai cũng làm đúng. Có rất nhiều lỗi thường gặp khi làm Data Storytelling khiến báo cáo dù đầy đủ số liệu nhưng lại khô khan, khó hiểu hoặc không tạo được sức thuyết phục. Bài viết này sẽ giúp bạn nhận diện 5 lỗi phổ biến nhất và cách khắc phục hiệu quả, từ đó nâng cấp khả năng trình bày dữ liệu một cách rõ ràng, sinh động và ấn tượng hơn.

5 lỗi thường gặp khi làm Data Storytelling và cách khắc phục

1. Quá nhiều dữ liệu, thiếu mạch truyện

Đây là lỗi khi làm Data Storytelling phổ biến nhất, đặc biệt với những người mới bắt đầu sử dụng dashboard hoặc Power BI. Nhiều người nghĩ rằng “càng nhiều biểu đồ càng đầy đủ”, nhưng thực tế, dashboard chứa hơn 20 biểu đồ rời rạc sẽ khiến người xem choáng ngợp và không hiểu nên tập trung vào đâu.

Một câu chuyện được kể bằng dữ liệu cần có mạch truyện rõ ràng, tương tự như một bài diễn thuyết có mở đầu – thân bài – kết luận. Nếu chỉ “liệt kê dữ liệu” mà không định hướng người xem, bạn đang khiến họ mất phương hướng trong "rừng số liệu".

Cách khắc phục lỗi Data Storytelling này:

• Luôn bắt đầu với mục tiêu truyền tải cụ thể (ví dụ: chứng minh xu hướng tăng trưởng, cảnh báo sự sụt giảm...).
• Sắp xếp các biểu đồ theo thứ tự logic, có thể kết hợp một dashboard chính và các dashboard phụ.
• Giới hạn số lượng biểu đồ hiển thị, chỉ giữ lại những gì cần thiết để phục vụ mục tiêu kể chuyện.
• Sử dụng chú thích hoặc tiêu đề phụ giúp người xem hiểu được “thông điệp” chính của mỗi biểu đồ.

 2. Dùng biểu đồ sai cho loại dữ liệu

Một lỗi phổ biến trong kể chuyện dữ liệu là lựa chọn sai hình thức biểu diễn thông tin. Ví dụ dễ gặp: dùng biểu đồ tròn cho tập dữ liệu có hơn 10 mục, dẫn đến việc các phần quá nhỏ, màu sắc lặp lại, gây khó đọc và mất đi tính trực quan.

Chọn biểu đồ sai không chỉ khiến người xem hiểu sai ý mà còn khiến thông điệp chính bị “chìm”. Hãy nhớ: mục đích của Data Storytelling là truyền tải ý nghĩa qua hình ảnh – nếu biểu đồ không hỗ trợ điều đó thì bạn đang mắc lỗi nghiêm trọng.

Cách khắc phục lỗi Data Storytelling này:

• Nắm vững quy tắc chọn biểu đồ:
• Biểu đồ cột: So sánh giữa các danh mục.
• Biểu đồ đường: Theo dõi xu hướng theo thời gian.
• Biểu đồ tròn: Chỉ nên dùng khi số hạng mục < 6.
• Biểu đồ dạng thanh xếp chồng: Phân tích thành phần trong tổng thể.
• Tham khảo hướng dẫn trực quan từ các nền tảng như Data Viz Catalogue hoặc chartchooser.com.
• Luôn tự hỏi: “Biểu đồ này có giúp người xem hiểu đúng điều mình muốn truyền tải không?”

Gợi ý: Top 20+ các biểu đồ Data Visualization không nên bỏ qua

3. Không hiểu đối tượng người xem

Một lỗi “nguy hiểm ngầm” nhưng rất phổ biến khác là không xác định đúng đối tượng người xem (audience). Ví dụ: bạn xây dựng một báo cáo kỹ thuật chi tiết, với nhiều khái niệm chuyên ngành và thuật ngữ phức tạp, nhưng lại gửi cho phòng nhân sự – những người không quen với các thuật ngữ đó. Hậu quả là thông điệp không được tiếp nhận, hoặc bị hiểu sai.

Đây là lỗi khi làm Data Storytelling do người trình bày chỉ tập trung vào dữ liệu mà quên mất rằng: “Người xem mới là trung tâm của câu chuyện.”

Cách khắc phục lỗi Data Storytelling này:

• Trước khi bắt tay vào làm báo cáo, hãy xác định rõ audience persona: Họ là ai? Họ quan tâm điều gì? Trình độ chuyên môn về dữ liệu của họ ra sao?
• Điều chỉnh cách trình bày phù hợp:
• Đơn giản hoá thuật ngữ cho người không chuyên.
• Sử dụng biểu tượng, màu sắc thân thiện với người xem phổ thông.
• Với người kỹ thuật: có thể trình bày chi tiết hơn, bổ sung phân tích chuyên sâu.
• Thử nghiệm: Hãy gửi bản báo cáo nháp cho một người trong nhóm đối tượng xem thử và ghi nhận phản hồi.

4. Thiếu yếu tố cảm xúc hoặc thông điệp rõ ràng

Một trong những lỗi phổ biến trong kể chuyện dữ liệu là người trình bày chỉ tập trung vào “số” mà quên mất rằng, người xem cần cảm xúc để ghi nhớ. Dữ liệu, nếu trình bày theo kiểu liệt kê – bảng số, biểu đồ, số liệu liên tục – sẽ rất khô khan và khó để đọng lại trong tâm trí người xem.

Một câu chuyện thành công không chỉ có số liệu đúng mà còn phải gợi được sự đồng cảm, truyền tải một thông điệp rõ ràng. Khi đó, người nghe không chỉ tiếp nhận thông tin, mà còn hiểu lý do đằng sau con số.

Cách khắc phục lỗi Data Storytelling này:

• Luôn bắt đầu với câu hỏi: “Người xem cần cảm thấy điều gì sau khi xem báo cáo này?
• Lồng ghép các insight thực tế, ví dụ hoặc ngữ cảnh (context) liên quan đến con số.
• Kết bài bằng một call to action rõ ràng: “Chúng ta cần làm gì với những dữ liệu này?”
• Áp dụng các kỹ thuật storytelling như: hành trình nhân vật (user journey), xung đột – giải pháp, “before – after – bridge”.

5. Thiếu tính tương tác hoặc trực quan

Không ai muốn đọc một báo cáo PDF dài 50 trang với toàn chữ và bảng số. Đây là lỗi khi làm Data Storytelling thường gặp ở các báo cáo truyền thống: thông tin đúng nhưng trình bày nhàm chán và thiếu sự tương tác.

Trong kỷ nguyên số, người xem kỳ vọng nhiều hơn: họ muốn khám phá dữ liệu, không chỉ “bị xem”. Những báo cáo tương tác, trực quan sẽ giúp người xem chủ động tìm hiểu thông tin theo chiều sâu, nhấn vào phần họ quan tâm, từ đó tăng khả năng ghi nhớ và thấu hiểu.

Cách khắc phục lỗi Data Storytelling này:

• Sử dụng các công cụ BI hiện đại như Power BI, Tableau, Looker Studio (trước là Google Data Studio) để tạo dashboard động.
• Thiết kế bố cục có cấu trúc, dễ điều hướng. Dùng filter, slicer, animation để tăng trải nghiệm người dùng.
• Thay vì chia sẻ báo cáo dạng tĩnh, hãy xuất bản thành trang web nội bộ, hoặc cấp quyền truy cập dashboard tương tác online.
• Luôn thử nghiệm trên nhiều thiết bị để đảm bảo dashboard hiển thị tốt, dễ hiểu.

Xem thêm: 6 lưu ý giúp bạn kể chuyện bằng dữ liệu một cách cuốn hút

Cách luyện tập Data Storytelling hiệu quả

Việc nắm vững kiến thức là một chuyện, nhưng luyện tập thường xuyên mới là chìa khóa để làm chủ kỹ năng Data Storytelling. Nếu bạn đang cảm thấy khó khăn trong việc truyền tải dữ liệu thành câu chuyện hấp dẫn, đừng lo — chỉ cần thực hành đúng cách, bạn sẽ tiến bộ nhanh chóng.

Dưới đây là 3 hướng luyện tập cách kể chuyện bằng dữ liệu vừa hiệu quả vừa dễ áp dụng:

1. Làm quen và thành thạo các công cụ hỗ trợ kể chuyện bằng dữ liệu

Một phần quan trọng trong luyện tập là biết chọn công cụ phù hợp để truyền tải dữ liệu một cách trực quan và có cảm xúc. Một số công cụ phổ biến, được giới chuyên môn sử dụng rộng rãi bao gồm:

• Power BI: Phù hợp với người làm doanh nghiệp, có thể tạo dashboard tương tác, dễ tích hợp dữ liệu và trình bày mạch truyện dữ liệu theo thời gian thực.
• Tableau: Mạnh về trực quan hóa dữ liệu, với khả năng kéo – thả linh hoạt, tạo biểu đồ hấp dẫn.
• Flourish: Giao diện đơn giản, dễ tạo các biểu đồ storytelling đẹp mắt như timeline, chart race, story slideshow.
• Datawrapper: Miễn phí, nhẹ và dễ dùng cho báo chí, báo cáo truyền thông với đồ họa đẹp và rõ ràng.

2. Đăng ký khóa học bài bản từ các nền tảng uy tín

Nếu bạn cảm thấy tự học quá rời rạc hoặc mất định hướng, thì nên tham khảo các khóa học chuyên sâu về Data Storytelling để hệ thống hóa kiến thức và có lộ trình rõ ràng. Một số nền tảng học tập uy tín bao gồm:

• Coursera: Có nhiều khóa học từ các trường đại học lớn như University of Washington, Duke University,... tập trung vào Data Visualization & Storytelling.
• Udemy: Phù hợp với người mới bắt đầu, có khóa học thực hành tạo dashboard và kể chuyện qua Power BI, Tableau, Excel,...
• Học viện MCI:  Cung cấp khóa học Data Storytelling thực chiến, có hướng dẫn sử dụng Power BI, luyện kỹ năng trình bày báo cáo, phù hợp với người đi làm.
• edX: Dành cho người muốn học chuyên sâu, có các chương trình cấp chứng chỉ chuyên nghiệp từ các đại học hàng đầu.

 3. Thực hành với dữ liệu mở, câu chuyện thực tế

Luyện tập mà không có dữ liệu thì cũng như kể chuyện không có “nội dung”. Bạn có thể tìm nguồn dữ liệu mở (open data) để thực hành kể chuyện và rèn kỹ năng phân tích:

• Kaggle: Nền tảng cộng đồng dữ liệu lớn nhất hiện nay, với hàng ngàn bộ dữ liệu thực tế (từ thời tiết, tài chính đến hành vi người tiêu dùng) và bài tập để luyện tập.
• Google Dataset Search: Công cụ tìm kiếm dữ liệu mở từ hàng ngàn nguồn học thuật, chính phủ, tổ chức nghiên cứu,...
• Data.gov.vn (Việt Nam): Nếu bạn muốn luyện tập với dữ liệu mang tính nội địa.

Hãy thử chọn một bộ dữ liệu bạn quan tâm (ví dụ: xu hướng tiêu dùng, du lịch, giáo dục,...), sau đó tự xây dựng dashboard và đặt câu hỏi: “Nếu mình phải trình bày số liệu này với sếp – thì mình kể như thế nào để họ hiểu và ra quyết định?”

Câu hỏi thường gặp về Data Storytelling

1. Làm sao để luyện kỹ năng kể chuyện bằng dữ liệu?

Bạn có thể bắt đầu bằng cách làm quen với một công cụ trực quan như Power BI, Tableau hoặc Flourish. Sau đó, thực hành kể chuyện bằng cách chọn một bộ dữ liệu đơn giản, xác định thông điệp chính và tạo dashboard minh họa. Ngoài ra, bạn nên tham khảo các khóa học chuyên sâu trên Coursera, Udemy hoặc học viện MCI để có lộ trình bài bản và thực chiến hơn.

2. Những công cụ nào hỗ trợ tốt cho Data Storytelling?

Một số công cụ phổ biến hỗ trợ tốt cho việc kể chuyện bằng dữ liệu bao gồm:

• Power BI: Tạo dashboard tương tác cho doanh nghiệp
• Tableau: Trực quan hóa dữ liệu mạnh mẽ và linh hoạt
• Flourish: Biểu đồ động và slideshow đẹp mắt
• Datawrapper: Dễ sử dụng, thích hợp với báo chí, truyền thông
  Tuỳ mục đích, bạn có thể chọn công cụ phù hợp để thể hiện mạch truyện dữ liệu rõ ràng hơn.

3. Data Storytelling có áp dụng trong báo cáo tài chính được không?

Hoàn toàn có thể. Thực tế, Data Storytelling còn giúp báo cáo tài chính trở nên dễ hiểu và thuyết phục hơn đối với các bên liên quan không chuyên về tài chính. Ví dụ: thay vì trình bày bảng số dài dòng, bạn có thể kể câu chuyện về chi phí tăng/giảm theo từng quý, nguyên nhân, xu hướng và dự báo bằng biểu đồ trực quan.

4. Tôi mới bắt đầu học Power BI, có cần học Storytelling không?

Có! Kỹ năng sử dụng công cụ như Power BI giúp bạn tạo báo cáo, nhưng Storytelling là phần làm nên sự khác biệt. Nếu bạn biết kể chuyện bằng dữ liệu, báo cáo của bạn sẽ không chỉ đẹp mà còn có chiều sâu, giúp người xem hiểu, nhớ và hành động theo thông điệp bạn truyền tải.

Tránh được những lỗi thường gặp khi làm Data Storytelling chính là bước đầu tiên để bạn nâng cao chất lượng báo cáo và khả năng thuyết phục người xem. Khi dữ liệu được trình bày như một câu chuyện – có mở đầu, cao trào và kết luận rõ ràng – người nghe không chỉ tiếp nhận thông tin mà còn bị cuốn hút và ghi nhớ lâu hơn. Hãy để mỗi con số bạn phân tích không chỉ “nói đúng” mà còn “nói hay” và “nói trúng”.